Water Views

Water Views brengt de perspectieven van kunstenaars en onderzoekers over het thema water samen door middel van trans disciplinaire uitwisseling. In een tentoonstelling en een reeks dialogen worden verschillende benaderingen van water verkend, van routes voor handel en industrie tot de ecologische impact in ons veranderende klimaat en aquatisch denken. In de expositie is werk te zien van Valerie van Leersum, Tanja Engelberts, Suzette Bousema, Huniti Goldox en Jana Romanova. In een publiek programma georganiseerd met het Environmental Humanities Center van de VU wisselen kunstenaars, wetenschappers en publiek kennis uit over water.

De kleuren van de zee
De interactieve installatie van Valerie van Leersum (Nederland, 1973) nodigt bezoekers uit om aan de hand van een kleuren hun relatie met de Noordzee te verbeelden. Zij gebruikt hiervoor diverse kleurindexen uit de wetenschap. Bijvoorbeeld de Forel-Ule schaal, waarmee door middel van kleur de biologische activiteit in water wordt gemeten, en Werner's Nomenclature of Colors, een boek uit 1821 dat Charles Darwin ook gebruikte om de natuur te observeren en beschrijven. In haar doorlopend onderzoek naar de kleur van de zee dat ze in samenwerking met de Ambassade van de Noordzee opzette, vraagt Van Leersum mensen om hun ervaringen van de Noordzee in een kleurenpalet te vangen. Zij vraagt bezoekers hun herinneringen aan de zee in kleurkaarten op basis van hun zintuigelijke waarnemingen weer te geven. Ook stelt ze zich voor hoe de kleuren van de Noordzee zullen veranderen door de smeltende ijskappen in Antarctica. In de galerie toont ze een textiele toepassing The Color of the North sea #2 //Talk to the Color of Antarctica waarin kleurpaletten van de Noordzee en Antarctica deels door elkaar heen lopen. Op een speelse manier creëert de installatie aandacht voor de relatie tussen onze binnenwereld met de natuur maar ook dat de effecten van klimaatverandering via het water overal in doordringen. 

Getuigenissen van een rivier
Tanja Engelberts (Nederland, 1987) onderzoekt hoe landschappen die niet meer zichtbaar zijn, gedocumenteerd kunnen worden. Dead River toont hoe de Rhône, ooit een oncontroleerbare rivier, is veranderd in een technologisch object. In een video, een gedicht en keramische kleireliëfs van de rivieroevers, laat Engelberts de rivier weer voor zichzelf spreken. De ontwikkeling van hydro-elektriciteit in de jaren 1950 hebben de Rhône ingrijpend veranderd. De rivier werd langzaam ingedamd en nieuwe kanalen namen de rivierweg over. Met zijn snelle stroming en koele temperaturen bood de Rhône een ideale omgeving voor de ontwikkeling van verschillende kerncentrales en chemische industrieën. De rivier werd steeds meer een hydraulisch object; de grenzen tussen natuur en technologie vervaagden. Geïnspireerd door Bruno Latours ‘parlement van de dingen’, zijn idee dat wetten en politiek in dienst moeten staan van alle dingen en levensvormen, probeerde Tanja Engelberts zich voor te stellen hoe het is om een snelstromende rivier te zijn die langzaam over een strook van 600 kilometer gevuld wordt met artefacten uit het Antropoceen. Op zijn route van de gletsjers van Zwitserland naar het zuiden van Frankrijk en eindigend in de Middellandse Zee, neemt de rivier de sporen van industriechemicaliën, zoals PFAS, radioactief materiaal, plastic afval en pesticiden, mee naar de Rhône-vallei. Naast een meanderende film en een gedicht maakte Engelberts foto’s vanuit het perspectief van de rivier zelf, met focus op het ontmoetingspunt van water en oever. De foto’s vertaalde ze naar keramische reliëfs gemaakt met klei van de rivieroevers van de Rhône. De reliëfs zijn getuigenissen geworden van de verborgen geschiedenis van de rivier.

Dode zones in kustwateren
In de multimedia-installatie Dead Zones van Suzette Bousema (Nederland, 1995) lopen natuurlijke, artistieke en wetenschappelijke processen door elkaar en wordt zichtbaar gemaakt hoe menselijke handelingen op land effect hebben tot in zee. ‘Dead zones’ zijn zuurstofarme gebieden in de oceaan. In door de mens veroorzaakte dodezones wordt de micro-algenbloei in kustwateren gevoed door meststoffen uit de landbouw en andere afvalstromen. Wanneer deze bloei afbreekt, wordt alle zuurstof door bacteriën gebruikt en blijft er niets over voor hogere levensvormen. In de afgelopen 50 jaar is de concentratie van voedingsstoffen enorm gestegen, wat heeft geleid tot een toename van dode zones in kustgebieden over de hele wereld. Er wordt geschat dat we nu ongeveer 500 dode kustzones hebben, terwijl er in 1950 nog maar zo'n 50 waren. In de Oostzee is een dode zone van 60.000 vierkante kilometer. In de Golf van Mexico voedt de Mississippi een seizoensgebonden dode
zone van ongeveer 23.000 vierkante kilometer, net zo groot als de helft van Nederland. Voor haar project Dead Zones onderzocht Bousema de dode zones in het Grevelingenmeer door er zelf te gaan duiken. In haar artistieke praktijk werkte ze samen met andere kunstenaars en wetenschappers. Beggiatoa is een vloerinstallatie, bestaand uit gezandstraalde glasplaten op stalen standaards met grafische patronen. De patronen zijn afkomstig van de Beggiatoa-bacterie die groeit op de bodem van de zee, waar de zuurstof verdwijnt en giftige sulfide zich begint te vormen. Witte patronen, lijkend op spinnenwebben, geven als visuele herkenningspunten aan dat daar de dode zones beginnen. De stalen standaards in deze installatie zijn ontworpen door kunstenaar Johannes Equizi.
Written in Sediment is een serie handgemaakte zeefdrukken, gebaseerd op foto’s van sedimentkernen uit de zeebodem die in de wetenschap worden gebruikt om de milieugeschiedenis van een ecosysteem te documenteren en voorspellingen te doen voor de toekomst. Deze sedimentkernen zijn afkomstig uit de Middellandse Zee en de Zwarte Zee, die beide natuurlijke dode zones hebben die al duizenden jaren zuurstofarm zijn. Organismen, zoals wormen of krabben, die normaal gesproken het sediment opwoelen, kunnen niet in dode zones leven vanwege de minimale zuurstofconcentratie. Daarom zinkt organisch materiaal van algen of klei uit rivieren naar beneden en blijft onaangeroerd. Dit resulteert in een gelaagd patroon in het sediment. Bousema werkte voor dit onderdeel samen met paleoceanograaf Rick Hennekam van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). Speciaal voor Water Views maakte Bousema twee raam vullende schermen gemaakt met 
suikerwier van The Seaweed Company. Seaweedfilter onderzoekt het potentieel van zeewierom te functioneren als natuurlijke filters voor overtollige voedingsstoffen in de oceaan. Zeewieren zijn macro-algen, die net als micro-algen voedingsstoffen opnemen en zuurstofproduceren. Dead Zones is ondersteund door de NATUURCULTUUR-prijs van het Fentener van Vlissingen 
Fonds, Amarte Fonds, Adessium Foundation, Stroom Den Haag en Mondriaan Fonds.

Water als ritme van de natuur
De immersieve installatie Measuring Time through the Fall of Water van Areej Huniti (Jordanië,1989) & Eliza Goldox (Duitsland, 1985) verbeeldt hoe alles in de natuur met elkaar verbonden is, maar hoe tegelijkertijd het zicht hierop is verdwenen door toedoen van dominante machtssystemen gericht op controle en exploitatie. Measuring Time through the Fall of Water legt de nadruk op de onderlinge verbondenheid van natuurlijke fenomenen. Een waterkloksculptuur met geluid dat het ritme van de tijd aangeeft, een digitaal gemodelleerde waterklok op een verticaal scherm en een als handleiding 
fungerende video wordt de kijker ondergedompeld in een verhaal van de verweven entiteiten van water, stenen, bomen en vogels. Een waterklok is een methode waarbij het vallen en stromen van water werd gebruikt om tijd te meten. De oudste waterklok werd gevonden in het graf van Amenhotep, die werd begraven rond 1500 v.Chr. Vroege waterklokken bestonden uit komachtige stenen vaten waaruit constant water door een klein gat aan de onderkant druppelde in vaten. Uren werden gemeten met markeringen op het binnen oppervlak van het vat.Deze waterklokinstallatie is geïnspireerd op technische tekeningen uit The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices, dat de uitvindingen documenteert van Badi' al-Zaman alJazari (1136–1206), een productieve uitvinder en ingenieur van zijn tijd. Het inspireerde de kunstenaars om een manier van tijdmeting te benaderen die van nature relationeel en ecologisch is, in plaats van de lineaire, accumulatieve logica van industriële tijd. Veel inheemse epistemologieën beschouwen tijd als cyclisch en verweven met natuurlijke processen en de ecologische balans. Tijd is hier niet geabstraheerd of geëxtraheerd, maar is fysiek, zintuiglijk en in constante relatie met zijn omgeving.

Portretten van kraanwater
In haar project Water Portraits koppelt Jana Romanova (Rusland, 1984) waterschaarste aan persoonlijke verhalen en hernieuwde gemeenschapszin. Water Portraits van Jana Romanova verbindt de schaarste aan drinkwater met persoonlijke verhalen en een vernieuwde gemeenschapszin. Het project is een installatie met meer dan honderd posters en een boek. Terwijl de afbeeldingen aan de muren een keten van één liter water tonen die tien keer wordt hergebruikt, biedt de installatie in de glazen kast een groter overzicht van het gehele project, inclusief meer waterhergebruik-sequenties, recepten voor waterhergebruik gemaakt door deelnemers, en de inspiratie voor het project. Water Portraits is een verhaal over onze pogingen om bewust om te gaan met water en zorg te dragen voor degenen die na ons komen, verteld door de documentatie van 101 ijssculpturen. Dit project is een driejarige reis waarin meerdere deelnemers werden uitgenodigd om één liter vers water op volgorde opnieuw te gebruiken. Na elk hergebruik werd het resterende water bevroren en gedocumenteerd. Dit beeld kreeg de naam van de meest recente deelnemer en werd zo hun metaforisch portret. Deze cyclus bleef doorgaan totdat de oorspronkelijke liter was uitgeput en een nieuwe keten begon. Het proces, waaraan meer dan honderd deelnemers meewerkten, werd een metafoor voor hoe we water behandelen, hoe we al dan niet denken aan degenen die na ons komen, het tijdsverloop en het idee van tijdelijk eigenaarschap van hulpbronnen – dat alles verteld via de reis van één liter vers water.
Water Portraits is tot stand gekomen dankzij de steun van de MIAP stichting, Stroom Den Haag en het Mondriaan Fonds. Als enige van de kunstwerken in deze tentoonstellingen bevindt dit 
zich niet in de VU ART SCIENCE gallery, maar is het te zien in het hoofdgebouw van de Vrije Universiteit Amsterdam